Lấy nguồn cảm hứng từ bộ phim tài liệu quý giá "Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng", đạo diễn xứ Hà Tiên - Huỳnh Tuấn Anh đã cho ra đời bộ phim Lô Tô - Chuyện kể những phận đời "trôi sông lạc chợ".
Phim tài liệu "Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng"
Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng (tiếng Anh: Madam Phung's Last Journey hay The Last Journey of Madam Phung) là một bộ phim tài liệu tiếng Việt, phát hành năm 2014. Phim do Nguyễn Thị Thắm đạo diễn và ghi hình, với phần sản xuất chính của Sylvie Blum. Đây là bộ phim dài đầu tay của Nguyễn Thị Thắm, kể về hành trình của một đoàn hát gồm đa phần là những người chuyển giới tại khu vực Nam Trung Bộ.
Lấy cảm hứng từ những lần đến gánh hát hội chợ lúc nhỏ, Nguyễn Thị Thắm lên ý tưởng và thực hiện bộ phim từ năm 2009. Cô ở lại đoàn hội chợ Bích Phụng và ghi hình theo phong cách tài liệu trực tiếp trong vòng 13 tháng, đóng máy vào tháng 10 năm 2010. Sau một thời gian tìm kiếm hỗ trợ, cô bắt đầu dựng phim với hơn 70 giờ phim thô và đến Pháp để thực hiện công đoạn hậu kỳ. Bộ phim hoàn chỉnh vào tháng 3 năm 2014.
Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng công chiếu tại Liên hoan Điện ảnh Hiện thực, Paris vào ngày 24 tháng 3 năm 2014 và Hãng phim Xanh phân phối ở Việt Nam ngày 13 tháng 12 năm 2014. Bộ phim nhận nhiều phản hồi tích cực từ các nhà phê bình điện ảnh và phá đổ mọi kỷ lục phát hành phim tài liệu ở Việt Nam. Bộ phim đoạt giải "Special Mention" tại Liên hoan Phim tài liệu Đông Nam Á Chopshots và đạt bằng khen trong hạng mục Phim tài liệu tại giải Cánh diều vàng 2013.
Lấy cảm hứng từ những lần đến gánh hát hội chợ lúc nhỏ, Nguyễn Thị Thắm lên ý tưởng và thực hiện bộ phim từ năm 2009. Cô ở lại đoàn hội chợ Bích Phụng và ghi hình theo phong cách tài liệu trực tiếp trong vòng 13 tháng, đóng máy vào tháng 10 năm 2010. Sau một thời gian tìm kiếm hỗ trợ, cô bắt đầu dựng phim với hơn 70 giờ phim thô và đến Pháp để thực hiện công đoạn hậu kỳ. Bộ phim hoàn chỉnh vào tháng 3 năm 2014.
Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng công chiếu tại Liên hoan Điện ảnh Hiện thực, Paris vào ngày 24 tháng 3 năm 2014 và Hãng phim Xanh phân phối ở Việt Nam ngày 13 tháng 12 năm 2014. Bộ phim nhận nhiều phản hồi tích cực từ các nhà phê bình điện ảnh và phá đổ mọi kỷ lục phát hành phim tài liệu ở Việt Nam. Bộ phim đoạt giải "Special Mention" tại Liên hoan Phim tài liệu Đông Nam Á Chopshots và đạt bằng khen trong hạng mục Phim tài liệu tại giải Cánh diều vàng 2013.
Nội dung bộ phim tài liệu Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng: Năm 2004, đoàn diễn hội chợ Bích Phụng được thành lập, gồm 35 thành viên của đoàn đến từ nhiều vùng miền khác nhau trong cả nước. Phần lớn trong số họ là người chuyển giới, ít học, nghèo khổ, không có gia đình hay nghề nghiệp.Họ biểu diễn quanh năm tại nhiều địa phương từ Đà Nẵng đến mũi Cà Mau. Các hoạt động hội chợ của họ bao gồm xổ số, đi tàu điện mini, nhà bơm hơi, vòng quay ngựa gỗ, bóng bay, phi tiêu và bắn súng nhắm vào các thành viên đang hát hay vẽ phác họa. Trưởng đoàn là chị Bích Phụng, một người nam đồng tính bẩm sinh, thiếu thời đi tu, phải lòng một nam phật tử nên quyết định hoàn tục, lập gánh hội chợ quy tụ người đồng cảnh lang thang kiếm sống. Chị Phụng cho biết mình còn nợ 2 triệu đồng và phải trả nợ cho đến hết đời. Chị Mỹ Hằng, người làm chủ gian hàng bắn súng, cũng gặp nhiều nợ nần. Ở tuổi 46, chị là người lớn tuổi nhất của gánh hát.
Dọc đường đi, họ phải đối mặt với nhiều bất trắc. Vào cuối năm 2009, đoàn hát bị một nhóm thanh niên tấn công, ăn trộm và ném đá vào doanh trại. Tại Phan Rang, có người đến trộm đồ ở gian hàng rồi ném xăng phóng hỏa, tiêu hủy hầu hết vốn liếng của chị Phụng và phải dọn đi vào hôm sau. Cuối phim là hình ảnh Phụng nằm trên võng ngân câu hát buồn, cạnh một đám lửa cháy và những túi nhựa bay trong gió và đường phố thưa thớt xe qua lại. Lời thuật tiết lộ chị Phụng và Hằng đã qua đời sau nhiều tháng đóng máy tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng công chiếu lần đầu tiên tại Trung tâm văn hóa Pompidou ở Paris, thuộc khuôn khổ Liên hoan Điện ảnh Hiện thực vào ngày 24 tháng 3 năm 2014. Tại đó, phim chính thức tham gia tranh giải hạng mục "Phim đầu tay quốc tế xuất sắc nhất", cùng với 8 bộ phim đến từ nhiều nước khác. Phản ứng của khán giả trong buổi công chiếu được trang RFI Tiếng Việt mô tả bằng cụm từ "đa chiều". Kết thúc buổi công chiếu, Nguyễn Thị Thắm có buổi đàm thoại về thực trạng trạng giảm sút của các thể loại gánh hát tại Việt Nam và quá trình sản xuất phim cùng khán giả.
Không lâu sau buổi công chiếu, Nguyễn Thị Thắm có chia sẻ cảm giác háo hức lúc đó, khi "lần đầu tiên tôi được đến một liên hoan lớn như thế này, khán giả đến rất là đông và họ thích thú với tất cả các phim được chiếu ở đây. Tôi rất bất ngờ khi nhìn thấy như vậy và cảm thấy vô cùng phấn khởi, nhìn thấy đoàn người lần lượt xếp hàng vào rạp, người làm phim như mình được khích lệ vô cùng. Được khán giả đến như vậy là một hình thức người ta công nhận mình, trân trọng mình, thì mình cảm thấy vô cùng phấn khích và có thêm động lực để làm nghề."
Sau buổi công chiếu tại Liên hoan Điện ảnh Hiện thực vào ngày 24 tháng 3 năm 2014, Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng xuất hiện tại Liên hoan Phim tài liệu Đông Nam Á Chopshots, tổ chức tại Indonesia vào ngày 23 tháng 4. Phim tiếp tục giới thiệu tại Liên hoan phim Lasalle tại Pháp vào tháng 5, Liên hoan phim Quốc tế Human Rights Human Dignity tại Myanmar và Liên hoan Phim tài liệu Việt Nam–châu Âu tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 6, Liên hoan phim Tự do tại Selangor vào tháng 9, Liên hoan phim Margaret Mead tại New York và Liên hiệp phim Women Make Wave tại Đài Loan vào tháng 10, Liên hoan phim tài liệu thể nghiệm tại Hà Nội, Liên hoan phim Traces de vie và Liên hoan phim LGBT vào tháng 11. Phim góp mặt tại Liên hoan Phim Luang Prabang tại Lào vào tháng 12 năm 2014.
Phim là một thành công thương mại, phá đổ mọi kỷ lục phát hành phim tài liệu ở Việt Nam. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, phim tăng từ 16 suất chiếu ban đầu lên 30 suất để đáp ứng nhu cầu của khán giả, với hơn 5.000 vé tiêu thụ trong 18 suất đầu tiên. Trong lần công chiếu tại Hà Nội, phim chia thành 18 suất, mỗi suất có khoảng 240 ghế, với gần 1.500 vé tiêu thụ và ba suất cháy vé. Theo thống kê, đã có 10.000 vé bán ra trong vòng 11 ngày trình chiếu tại Thành phố Hồ Chí Minh, cùng khoảng 30.000 khán giả ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh tiếp cận đến phim, với 80% khán giả xem phim thuộc cộng đồng LGBT.
Truyền thông gọi Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng là "một cột mốc lịch sử của việc phát hành phim tài liệu Việt Nam" và "đã làm được điều mà chưa bộ phim tài liệu nào của Việt Nam gần đây làm được". VTV gọi thành công của phim "không chỉ là câu chuyện của người đã chọn phát hành bộ phim mà nó còn là một kinh nghiệm để cho những người đang làm phim hôm nay, cho hệ thống phát hành phim của nhà nước cũng như cho những nhà làm phim độc lập có thêm một kinh nghiệm nữa, để biết rằng khi chúng ta có tác phẩm tốt nghĩa là chúng ta có cơ hội được đến với công chúng. Phản ứng trước thành công của bộ phim, Nguyễn Thị Thắm chia sẻ "Đây là một điều bất ngờ, niềm vui và sự động viên vô cùng lớn với tôi cũng như đơn vị phát hành. Khi thực hiện dự án này, mọi người không hề tưởng tượng sức lan tỏa của bộ phim lại lớn như vậy."
Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng gây tiếng vang lớn với khán giả trong và ngoài nước, đồng thời nhận được sự tán dương bởi các nhà phê bình điện ảnh, khi đề cao nội dung, phong cách tài liệu mới mẻ và kỹ thuật quay của Nguyễn Thị Thắm. Trên trang tổng hợp kết quả đánh giá Rotten Tomatoes, bộ phim nhận 100% đánh giá tích cực được tổng hợp dựa trên 5 bài bình luận, với điểm số trung bình tuyệt đối 10 trên 10. Tại Metacritic, một trang chuyên cho điểm số trung bình dựa trên 100 đánh giá hàng đầu từ các nhà phê bình chính thống, bộ phim nhận 77 điểm dựa trên 4 bài đánh giá, được xếp hạng "nhìn chung là ý kiến tán thành".
Tác giả Clayton Dillard từ Slant Magazine đánh giá bộ phim 4 sao, so sánh sự khác biệt giữa lối tường thuật không theo dự tính của Nguyễn Thị Thắm với sự "nhấn mạnh vào sắc thái riêng và tính đa chiều" của đạo diễn người Ý Federico Fellini trong Amarcord (1973). Ông gọi chủ đề bao quát của Thắm là về ký ức, "như một sự liên kết giữa những chủ đề ngầm của bộ phim, tự đề bật nên những ý nghĩa của chúng. Tương tự, hội chợ, là nơi trí tưởng tượng kích hoạt, không thể tách rời theo cách mà nó ảnh hưởng đến đời sống thường ngày của nghệ sĩ đoàn hát. Một khi hạ màn xuống, họ cũng không còn là những người mua vui nữa.Helen T. Verongos của The New York Times mô tả nhân vật Bích Phụng là "một nhà lãnh đạo bẩm sinh" và là "một ngôi sao [...] trong phấn mắt lấp lánh, mi giả dày và trâm cài lông." Ben Sachs của Chicago Reader khen ngợi Nguyễn Thị Thắm khi "đạt đến mức độ gần gũi một cách thuyết phục với những chủ đề của mình" và cho rằng "Đây là một bộ phim sống động nhưng cũng đượm buồn—hầu hết những con người này gắn liền với cuộc sống gánh hát vì không thể hòa nhập ở đâu khác."
Tác giả Clayton Dillard từ Slant Magazine đánh giá bộ phim 4 sao, so sánh sự khác biệt giữa lối tường thuật không theo dự tính của Nguyễn Thị Thắm với sự "nhấn mạnh vào sắc thái riêng và tính đa chiều" của đạo diễn người Ý Federico Fellini trong Amarcord (1973). Ông gọi chủ đề bao quát của Thắm là về ký ức, "như một sự liên kết giữa những chủ đề ngầm của bộ phim, tự đề bật nên những ý nghĩa của chúng. Tương tự, hội chợ, là nơi trí tưởng tượng kích hoạt, không thể tách rời theo cách mà nó ảnh hưởng đến đời sống thường ngày của nghệ sĩ đoàn hát. Một khi hạ màn xuống, họ cũng không còn là những người mua vui nữa.Helen T. Verongos của The New York Times mô tả nhân vật Bích Phụng là "một nhà lãnh đạo bẩm sinh" và là "một ngôi sao [...] trong phấn mắt lấp lánh, mi giả dày và trâm cài lông." Ben Sachs của Chicago Reader khen ngợi Nguyễn Thị Thắm khi "đạt đến mức độ gần gũi một cách thuyết phục với những chủ đề của mình" và cho rằng "Đây là một bộ phim sống động nhưng cũng đượm buồn—hầu hết những con người này gắn liền với cuộc sống gánh hát vì không thể hòa nhập ở đâu khác."
Hà Tiên 24h - Tổng hơp
